Chociaż wśród Polaków wielu było wybitnych intelektualistów, tylko niektórzy z nich zostali docenieni także poza granicami naszego kraju. Jednym z nich był Zygmunt Bauman, socjolog pochodzący z Poznania. W tym artykule piszę krótko o najważniejszych punktach z jego biografii oraz jego ideach.
Poplątana biografia polskiego filozofa
Zygmunt Bauman urodził się 19 listopada 1925 r. w Poznaniu. Pochodził z polsko-żydowskiej rodziny. Chociaż wspomina swoich rodziców jako kochających, mówił że w dzieciństwie nie miał lekko. Doświadczał biedy, ale też nękania ze strony rówieśników. Jak sam mówił, był „jedynym Żydem na Jeżycach”, a w szkole, gdzie się uczył, panowało getto ławkowe. Był tam niejednokrotnie bity. Mimo to, Poznaniak w swoim dzieciństwie już wykazywał pewne talenty intelektualne w szkole.
Kiedy we wrześniu 1939 r. wybuchła II wojna światowa, uciekł on z matką i ojcem do ZSRR. Tam dalej się uczył, ale w końcu został zaciągnięty do moskiewskiej milicji. Później sam zgłosił się do wojsk – oddziałów armii polskiej w ZSRR. Uczestniczył m.in w Bitwie o Kołobrzeg, a później Bitwie o Berlin. Jednak to po zakończeniu wojny, początek miał pewien kontrowersyjny epizod w życiu Baumana.
PRL. Zaangażowanie w budowę komunizmu
Po 45′, młody wtedy mężczyzna, powrócił do Polski. Służył wtedy w Korpusie Bezpieczeństwa Wewnętrznego, a także jako agent-informator w Informacji Wojskowej. Prawicowi krytycy myśliciela powołują się często na te fakty. On sam mówił, że wierzył nieco naiwnie w owym czasie w komunizm jako najlepszą opcję dla Polski, ale że przyjmuje odpowiedzialność za swoje czyny.
Jednocześnie twierdził, że zajmował się przede wszystkim tworzeniem propagandy przez pisanie pamfletów dla żołnierzy. Choć raz był w terenie, gdzie zwalczać miał grupy przestępcze oraz żołnierzy wyklętych, tak nie jest potwierdzone, że użył przeciwko nim broni. A to zarzucał mu Piotr Gontarczyk, piszący dla IPNu.
Z majora Baumana do wroga publicznego
W tamtym czasie, oprócz pracy dla KBW, dokształcał się dalej. Uczył się wtedy socjologii oraz filozofii na Akademii Nauk Społecznych i Politycznych, a później na Uniwersytecie Warszawskim. Poznał tam Janinę, z którą żył razem do jej śmierci.
Miał tam szanse zetknąć się z wielkimi polskimi intelektualistami, a jego światopogląd zaczął się nieco zmieniać. Jego idealistyczna wiara w komunizm zaczęła po jakimś czasie kruszyć się. Został zwolniony z KBW w 1953 r. i znalazł zatrudnienie na UW, swojej macierzystej uczelni.
Uczył studentów i przejawiał co najmniej od 1956 r. już postawy bardziej rewizjonistyczne i liberalne. Czasami też sprzeciwiał się decyzjom władz ludowych. Z osoby, która służyła w jakiś sposób reżimowi, stał się człowiekiem znajdującym się na jej celowniku. Cenzura grzebała przy jego pracach, a on sam bał się, że jego telefon i dom jest na podsłuchu.
Dodatkowo, przez wydarzenia na świecie, w Polsce w roku 1968 wzrastała atmosfera antysemityzmu. Dawny przyjaciel zadzwonił do Baumana, aby powiedzieć mu, by wynosił się z kraju. Jego córki znalazły w windzie bloku, w którym mieszkała ich rodzina, kartkę z podobnymi treściami. Dwudziestego piątego marca tego roku został on zwolniony ze stanowiska wykładowcy uniwersyteckiego. On i Janina podjęli decyzję o przeprowadzce.
Podróże Baumanów zakończone zamieszkaniem w Wielkiej Brytanii
Baumanowie z początku przeprowadzili się do Izraela. Zamieszkali w Tel Awiw, gdzie polski intelektualista znalazł posadę na uniwersytecie. Nauczył się nawet jidyszu i w tym właśnie języku wykładał. Ostatecznie jednak on i jego żona stwierdzili, że i tam panuje atmosfera nacjonalizmu, tyle że żydowskiego.
Po trzech latach przeprowadzili się ponownie, tym razem do Wielkiej Brytanii, a konkretniej Leeds. Choć początkowo było im trudno, tak z czasem polubili to miejsce. I tam polski socjolog spełniał się akademicko. Mieszkali tam już do śmierci. Janina odeszła w 2009 r. Bauman żył potem przez ostatnie lata z Aleksandrą Jasińską-Kanią, po czym zmarł w 2017 r.
Podboje intelektualne Baumana, najsłynniejsze dzieła
Filozof w Polsce zajmował się historią ruchu robotniczego, marksizmem i polityką. Ostatecznie jednak zyskał rozpoznawalność w świecie Zachodu, kiedy opublikował dwie prace pod koniec lat 80. Pierwszą z nich była Prawodawcy i tłumacze, a druga to Nowoczesność i Zagłada. Stał się sławny jako badacz współczesności i zjawisk w nim występujących.
Największą uwagę przykładał do pojęcia płynnej nowoczesności i zrozumienia go. Chodzi tu o taki etap historyczny, który prawdopodobnie trwa i dziś, który charakteryzuje się rozpadem dawnych, tradycyjnych struktur społecznych i tradycji. To taki czas, gdzie wszystko jest „płynne” i dynamicznie zmieniające się.
Wynika to ze zmian technologicznych, społecznych i gospodarczych. Z jednej strony daje to wolność i możliwości dla grup dotychczas represjonowanych. Z drugiej sprawia, że nie wiemy na jakich wartościach powinniśmy się oprzeć, a nasze życia stały się pełne chaosu.
Różne oceny postaci Baumana
Zygmunta Baumana można ocenić różnie. Wielu ocenia go negatywnie ze względu na jego błędy w przeszłości. Inni skupiają się na brakach w jego poglądach lub warsztacie naukowym (por. kontrowersje dotyczące plagiatu z Wikipedii). Dla mnie jednak był to ważny polski myśliciel, który cechował się wielką niezależnością intelektualną i wprowadził do socjologii i filozofii ciekawe idee.
Źródła:
- M. Burzyk, M. Jędrzejek, Wszystkie życia Zygmunta Baumana, 2018, Miesięcznik Znak, miesiecznik.znak.com.pl/biografia-bauman-wszystkie-zycia-zygmunta-baumana/, [dostęp: 12.05.2025]
- Wikipedia, Zygmunt Bauman, en.wikipedia.org/wiki/Zygmunt_Bauman, [dostęp: 12.02.2025]
- E. Rojt, Zygmunt Bauman przepisuje z Wikipedii albo wielka nauka i małe machlojki, 2014, KOMPROMITACJE, kompromitacje.blogspot.com/2014/04/bauman-przepisuje-z-wikipedii.html, [dostęp: 12.05.2025]
